Dân ca ví, giặm xứ Nghệ – Di sản văn hóa đậm sâu của nhân loại

Dân ca ví, giặm là một phần không thể thiếu trong văn hóa của người dân xứ Nghệ. Với những làn điệu mộc mạc, sâu lắng, dân ca ví, giặm đã trở thành hơi thở và linh hồn của mảnh đất và con người nơi đây. Được UNESCO vinh danh là Di sản Văn hóa Phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2014, dân ca ví, giặm đang đứng trước thách thức của thời đại. Nhiều nghệ nhân, lớp trẻ, các câu lạc bộ, đoàn nghệ thuật ở Nghệ An đã và đang nỗ lực để mạch nguồn quý giá ấy không ngừng chảy, mãi ngân vang trong đời sống hiện đại.

Thế hệ trẻ yêu ví, giặm

Hiện nay, tại Nghệ An, lớp truyền dạy dân ca ví, giặm cho học sinh có năng khiếu trong cộng đồng đang được tổ chức. Trong 12 ngày tham gia khóa học, các em được tìm hiểu về những đặc điểm, tính chất của làn điệu ví, giặm, thực hành làn điệu ví, giặm, làn điệu hò, làn điệu cải biên…

Các em nhỏ như Nguyễn Công Anh (14 tuổi) và Nguyễn Công Minh (9 tuổi) đã tiếp tục theo đuổi và học tập hát dân ca một cách nghiêm túc. Em Hoàng Trà My (16 tuổi) tham gia lớp học để hiểu sâu hơn về kỹ thuật của những làn điệu, cách hát làn điệu đó đúng tính cách nhân vật và nội dung tác phẩm.

Để bảo tồn và phát huy các giá trị di sản dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh, tỉnh Nghệ An đã mở lớp truyền dạy dân ca ví, giặm cho học sinh có năng khiếu trong các trường tiểu học và trung học cơ sở trên địa bàn. 36 học sinh tham gia lớp truyền dạy hôm nay được tuyển chọn từ 130 xã, phường trên địa bàn tỉnh. Đó là những học sinh thực sự đam mê và có năng khiếu với dân ca ví, giặm.

Bảo tồn, gìn giữ dân ca

Việc bảo tồn ví, giặm không chỉ dừng lại ở lưu giữ mà còn phát huy trong đời sống đương đại. Tại cộng đồng, các nghệ nhân trực tiếp truyền dạy cho con cháu, thế hệ trẻ trong gia đình, làng xóm, câu lạc bộ. Nghệ nhân Nhân dân Võ Thị Hồng Vân, Chủ nhiệm Câu lạc bộ dân ca ví, giặm Ngọc Sơn, xã Xuân Lâm đã mở nhiều lớp chiêu sinh các em nhỏ khắp vùng, miền để dạy hát dân ca.

Tỉnh Nghệ An thường xuyên tổ chức liên hoan, hội diễn, chương trình biểu diễn dân ca ví, giặm tại địa phương, lễ hội truyền thống, sự kiện văn hóa. Từ đó, các đoàn nghệ thuật, câu lạc bộ dân ca có dịp học hỏi, giao lưu và trao đổi kinh nghiệm. Trung tâm Nghệ thuật truyền thống tỉnh có nhiều giải pháp tiếp nối và phát triển ví, giặm trong bối cảnh hiện đại.

Thách thức trong bảo tồn

Tuy nhiên, quá trình bảo tồn ví, giặm đối mặt không ít thách thức. Đó là nguy cơ mai một do thế hệ nghệ nhân cao tuổi ngày càng ít đi, thế hệ trẻ ít mặn mà, kinh phí hoạt động, địa điểm luyện tập, trang phục, nhạc cụ…; sự thiếu hụt đội ngũ kế cận không chỉ là người hát mà còn thiếu người sáng tác, người nghiên cứu, người tổ chức hoạt động liên quan đến ví, giặm.

Lễ hội truyền thống mùa thu Côn Sơn – Kiếp Bạc năm 2025 sẽ chính thức diễn ra từ ngày 1 đến 11 tháng 10. Điểm nhấn của lễ hội là chương trình nghệ thuật thực cảnh ‘Uy linh Kiếp Bạc – Côn Sơn’, đây là sự kiện văn hóa lớn gắn liền với các hoạt động tưởng niệm 725 năm ngày mất của Anh hùng dân tộc Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn và 583 năm ngày mất của Anh hùng dân tộc, Danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Trãi.

Lễ hội năm nay cũng là dịp để công bố Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO công nhận là Di sản thế giới. Sự kiện này dự kiến sẽ thu hút đông đảo người dân và du khách thập phương, cũng như vinh dự được đón tiếp đại diện UNESCO, các đại sứ quốc tế, lãnh đạo Đảng, Nhà nước, các bộ ngành Trung ương và địa phương.

Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc trải rộng trên 3 tỉnh, thành phố gồm Quảng Ninh, Hải Phòng và Bắc Ninh, với 12 điểm di tích. Trong đó, 5 điểm di tích tại thành phố Hải Phòng là những di tích lịch sử, danh thắng tiêu biểu, đang bảo lưu những giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học đặc sắc không chỉ của Việt Nam mà còn mang giá trị nổi bật toàn cầu.

Chương trình nghệ thuật thực cảnh ‘Uy linh Kiếp Bạc – Côn Sơn’ sẽ là một trong những điểm nhấn của lễ hội, với việc ứng dụng công nghệ ánh sáng và thực tế ảo, không gian lễ hội sẽ được mở rộng đến sông Lục Đầu. Sự kiện này hứa hẹn sẽ mang lại một trải nghiệm mới mẻ và thú vị cho người tham dự.

Lễ hội sẽ bao gồm các hoạt động chính như lễ tưởng niệm, khai hội mùa thu Côn Sơn – Kiếp Bạc năm 2025, công bố Di sản thế giới và Lễ khai ấn Đức Thánh Trần. Đây là cơ hội để người dân và du khách tìm hiểu và trải nghiệm những giá trị văn hóa, lịch sử của Việt Nam, cũng như thể hiện lòng thành kính và biết ơn đối với các anh hùng dân tộc.

Với những hoạt động đa dạng và phong phú, lễ hội truyền thống mùa thu Côn Sơn – Kiếp Bạc năm 2025 sẽ là một sự kiện văn hóa lớn, góp phần quảng bá và bảo tồn các giá trị di sản văn hóa của Việt Nam, cũng như tăng cường giao lưu văn hóa giữa các địa phương và quốc tế.

UNESCO đã công nhận Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc là Di sản thế giới, đây là vinh dự lớn cho Việt Nam và là cơ hội để quảng bá di sản văn hóa của đất nước đến với thế giới.

Tại kỳ họp lần thứ 47 của Ủy ban Di sản Thế giới UNESCO tổ chức tại Paris, Pháp, Lăng mộ Hoàng gia Tây Hạ của Trung Quốc vừa được công nhận là Di sản Thế giới. Đây là di sản thứ 60 của Trung Quốc được UNESCO công nhận, đưa nước này lên vị trí thứ 2 thế giới về số lượng di sản được công nhận, chỉ sau Italia.

Lăng mộ Hoàng gia Tây Hạ được mệnh danh là ‘Kim tự tháp phương Đông’, nằm ở chân đồi phía Đông của dãy núi Hạ Lan, thuộc khu vực giữa thành phố Ngân Xuyên, Khu tự trị dân tộc Hồi Ninh Hạ, Tây Bắc Trung Quốc. Đây là một quần thể lăng mộ Hoàng gia của triều đại Tây Hạ (1038-1227), một chế độ lịch sử quan trọng do người Đảng Hạng sáng lập.

Lăng mộ Tây Hạ là di tích khảo cổ lớn nhất, được xếp hạng cao nhất và còn nguyên vẹn nhất từ thời Tây Hạ còn tồn tại cho đến ngày nay. Quần thể lăng mộ này gồm 9 lăng mộ vua, 271 lăng mộ phụ, một quần thể di tích kiến trúc rộng 5,03 ha và 32 di tích công trình chống lũ, cùng với hơn 7.100 cấu kiện kiến trúc và hiện vật được chế tác tinh xảo.

Vương Trường Phong, một nhà khảo cổ học đã làm việc và nghiên cứu tại di chỉ này trong suốt 28 năm, cho biết những phát hiện này đã mang lại những hiểu biết quý giá về kỹ thuật, nghệ thuật và thành tựu văn hóa tinh xảo của triều đại Tây Hạ.

Lăng mộ Hoàng gia Tây Hạ có đặc điểm độc đáo riêng trong việc chọn hướng đất, quy mô lăng tẩm, kiến trúc lăng mộ, kỹ thuật xây dựng, phong tục tang lễ, nhưng cũng kế thừa phong cách, kỹ thuật xây dựng lăng mộ của các triều đại phong kiến ở Trung Nguyên, đồng thời cũng kết hợp với truyền thống văn hóa đa dạng của các dân tộc Đảng Hạng, Thổ Phồn, Khiết Đan, Nữ Chân…

Lăng mộ Hoàng gia Tây Hạ vẫn giữ được tính xác thực và tính toàn vẹn cho đến ngày nay, là minh chứng độc đáo cho mô hình ‘đa nguyên và hội nhập’ của nền văn minh Trung Quốc và quá trình hình thành một nhà nước đa sắc tộc thống nhất. Do đó, lăng mộ Hoàng gia Tây Hạ giữ một vị trí quan trọng và không thể thay thế trong lịch sử văn minh thế giới.

Ngày 9/7 vừa qua, bên lề Hội nghị lần thứ 46 của Ủy ban Di sản Thế giới, Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc (UNESCO) đã thông qua Quyết định ghi danh Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng (tỉnh Quảng Bình, Việt Nam) và Vườn quốc gia Hin Nam Nô (tỉnh Khăm Muộn, Lào) vào Danh sách Di sản Thế giới với tư cách là Di sản thiên nhiên thế giới liên biên giới.

Đây là lần đầu tiên hai quốc gia Việt Nam và Lào cùng hợp tác để ghi danh một Di sản thế giới. Quần thể này bao gồm Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng (Việt Nam) và Vườn quốc gia Hin Nam Nô (Lào), với giá trị nổi bật về địa chất, địa mạo và hệ sinh thái. Với việc ghi danh này, UNESCO đánh giá cao nỗ lực của Việt Nam và Lào trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của di sản.

Trước đó, Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng đã được UNESCO ghi danh vào năm 2003 với tiêu chí về địa chất, địa mạo. Đến năm 2015, di sản này được công nhận bổ sung thêm tiêu chí về hệ sinh thái và đa dạng sinh học. Việc hình thành Di sản thế giới liên biên giới Phong Nha – Kẻ Bàng và Hin Nam Nô không chỉ thể hiện giá trị bảo tồn mà còn góp phần thắt chặt mối quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và Lào.

Đây là cơ hội để hai quốc gia cùng phát huy tiềm năng du lịch, bảo tồn và phát triển bền vững di sản. Từ nay, hai bên sẽ có cơ hội tăng cường hợp tác trong công tác bảo tồn và quản lý di sản. Sự hợp tác này không chỉ giúp cho việc bảo tồn di sản được hiệu quả hơn mà còn tạo ra nhiều cơ hội cho du lịch, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội của cả hai nước.

Xu hướng liên kết giữa các vùng không gian hành chính đang trở thành xu thế tất yếu để tiếp cận và bảo vệ những hệ giá trị thiên nhiên một cách trọn vẹn. Quá khứ, hiện tại và tương lai của loài người luôn gắn bó mật thiết với môi trường và các giá trị tự nhiên.

Chính quyền Hà Nội đang tích cực triển khai dự án phục dựng Chính điện Kính Thiên, một biểu tượng văn hóa nghìn năm tuổi của Thăng Long, nhằm khẳng định cam kết bảo tồn di sản văn hóa ở cấp độ toàn cầu. Chính điện Kính Thiên là một phần quan trọng của Khu trung tâm Di sản thế giới Hoàng thành Thăng Long, được xem là không gian tiêu biểu để người dân cả nước thực hành nghi lễ truyền thống, tái hiện lịch sử dân tộc và khơi dậy sức mạnh hội tụ của nền văn hiến nghìn năm.

Trên cơ sở hợp tác chặt chẽ với UNESCO, ICOMOS và các chuyên gia quốc tế, TP Hà Nội đang đẩy nhanh tiến trình hoàn thiện hồ sơ bảo tồn toàn diện. Mục tiêu là hoàn thiện và đệ trình Báo cáo cập nhật tình trạng bảo tồn Khu trung tâm Di sản thế giới Hoàng thành Thăng Long – Hà Nội tới Trung tâm Di sản Thế giới trước ngày 1/2/2026.

Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội Vũ Thu Hà đã tiếp đón Đoàn liên ngành Di sản Thế giới UNESCO và ICOMOS tới thăm và làm việc, trao đổi về tiến độ triển khai các khuyến nghị bảo tồn Khu trung tâm Di sản thế giới Hoàng thành Thăng Long. Tại buổi tiếp, bà Hà cho biết, Hà Nội đã chủ động chuẩn bị các điều kiện khảo sát, sắp xếp hạ tầng hỗ trợ cần thiết phục vụ công tác nghiên cứu, chỉnh trang trục trung tâm Khu Di sản thế giới Hoàng thành Thăng Long.

Giám đốc Trung tâm Di sản Thế giới Lazare Eloundou Assomo và Tổng Giám đốc UNESCO Audrey Azoulay đã thăm và làm việc tại Trung tâm Di sản thế giới Hoàng thành Thăng Long, thể hiện sự quan tâm đặc biệt đối với Hoàng thành Thăng Long. Hà Nội cam kết tập trung mọi nguồn lực nhằm thực hiện nghiêm túc các khuyến nghị của Ủy ban Di sản thế giới.

Chia sẻ tại buổi làm việc, ông George O. Abungu – chuyên gia khảo cổ học, Giám đốc Công ty tư vấn di sản Okello Abungu, Giáo sư Đại học Mauritius – bày tỏ ấn tượng với các dự án khôi phục Hoàng thành Thăng Long. Ông nhận định, Thủ đô Hà Nội và Việt Nam không chỉ đầu tư kỹ thuật, tài chính mà còn chú trọng yếu tố chuyên môn và con người.

Ông Abungu khẳng định đến Hà Nội với niềm tin và những kỳ vọng tốt đẹp, sẵn sàng hợp tác cùng TP để đạt được các mục tiêu đề ra một cách hiệu quả nhất. Phó Chủ tịch UBND TP Vũ Thu Hà tin tưởng hai bên sẽ có một hành trình hợp tác hiệu quả với nhiều thành tựu đáng ghi nhận trong thời gian tới.

Chính quyền Hà Nội đang đẩy mạnh tiến trình phục dựng Chính điện Kính Thiên, với sự hỗ trợ từ UNESCO, ICOMOS và các chuyên gia quốc tế. Dự án này không chỉ nhằm bảo tồn di sản văn hóa mà còn phát huy giá trị của Hoàng thành Thăng Long, góp phần thúc đẩy phát triển du lịch và kinh tế địa phương.

Trong khuôn khổ hợp tác, thành phố Hà Nội sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các tổ chức quốc tế để triển khai các hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Những nỗ lực này không chỉ thể hiện cam kết của Hà Nội trong việc bảo tồn di sản văn hóa mà còn thể hiện sự tôn trọng và kế thừa giá trị lịch sử của dân tộc.

Với những bước tiến mới trong dự án phục dựng Chính điện Kính Thiên và hợp tác với các tổ chức quốc tế, Hà Nội đang từng bước hiện thực hóa mục tiêu trở thành một điểm đến văn hóa, du lịch hấp dẫn, góp phần thúc đẩy sự phát triển của đất nước.

Nhạc sĩ Hoàng Vân – Một trong những tên tuổi lớn của âm nhạc Việt Nam

Tiến sĩ Lê Y Linh, con gái của nhạc sĩ Hoàng Vân, vừa chia sẻ về chương trình hòa nhạc ‘Cho muôn đời sau’, một sự kiện âm nhạc đặc biệt nhằm vinh danh nhạc sĩ Hoàng Vân và bộ sưu tập các tác phẩm của ông đã được UNESCO ghi danh là Di sản tư liệu thế giới. Chương trình sẽ diễn ra trong hai đêm 24 và 25/7 tại Nhà hát Hồ Gươm, Hà Nội.

Được biết, nhạc sĩ Hoàng Vân là một trong những tên tuổi lớn của âm nhạc Việt Nam, gắn bó sâu sắc với tâm thức dân tộc và có những tác phẩm then chốt, có ảnh hưởng lớn đến âm nhạc Việt Nam đương đại. Với hơn 700 tác phẩm để lại, nhạc sĩ Hoàng Vân đã để lại một di sản nghệ thuật phong phú và đa dạng.

Theo Tiến sĩ Lê Y Linh, chương trình hòa nhạc ‘Cho muôn đời sau’ là một hành trình âm nhạc xuyên suốt di sản nghệ thuật của nhạc sĩ Hoàng Vân, người nhạc sĩ của lịch sử và tâm hồn Việt Nam. Tên gọi của chương trình ‘Cho muôn đời sau’ được lấy từ câu hát ‘Cho ngày nay, cho ngày mai, cho muôn đời sau’ trong tổ khúc ‘Bài ca xây dựng’ của nhạc sĩ Hoàng Vân sáng tác năm 1973. Câu hát này dường như vận vào tầm vóc âm nhạc và sự sống lâu bền của các tác phẩm mà nhạc sĩ Hoàng Vân sáng tác, từ ký ức đến tương lai.

Cũng theo Tiến sĩ Lê Y Linh, chương trình hòa nhạc được chia thành hai phần rõ ràng, tương ứng với hai thời kỳ lớn trong sáng tác của Hoàng Vân và dẫn dắt theo dòng chảy cảm xúc – từ trang nghiêm, hào hùng, đến lắng đọng, chiêm nghiệm, để kết thúc bằng sự hân hoan hướng về tương lai. Phần I có chủ đề ‘Hồi tưởng’, mở ra bức tranh âm nhạc của thời kỳ kháng chiến và chiến tranh, với các bản trường ca, hợp xướng, ca khúc đã ghi dấu ấn một thời và làm nên tên tuổi nhạc sĩ như ‘Tôi là người thợ lò’, ‘Quảng Bình quê ta ơi!’, ‘Người chiến sĩ ấy’…

Phần II ‘Cho muôn đời sau’ được bắt đầu từ lúc đất nước bước vào kỷ nguyên hòa bình, với những tác phẩm trữ tình, những suy tưởng mang tính nhân văn và dân tộc sâu sắc như ‘Hát ru trong đêm pháo hoa’, ‘Tổ khúc Bốn mùa ở quê hương’… Thông qua chương trình hòa nhạc này, Tiến sĩ Lê Y Linh hy vọng, công chúng sẽ có cơ hội được trải nghiệm và cảm nhận sâu sắc hơn về di sản âm nhạc của nhạc sĩ Hoàng Vân, cũng như thấy được sự đa dạng và phong phú trong biên chế biểu diễn của từng tiết mục.

Đặc biệt, với việc UNESCO ghi danh bộ sưu tập các tác phẩm của nhạc sĩ Hoàng Vân là Di sản tư liệu thế giới, chương trình hòa nhạc ‘Cho muôn đời sau’ là dịp để công chúng Việt Nam và quốc tế cùng khám phá và trải nghiệm những giá trị nghệ thuật và văn hóa của nhạc sĩ Hoàng Vân.